جشن آذرگان
آذر(آتش) در اوستا به گونه‌ی آتر آمده است. در گاهشماری مزدایی (ایران باستان) روز نهم هر ماه آذر (آتر) نام دارد. برابری روز آذر از ماه آذر روز «جشن آذرگان» است. این روز در گاهشماری هجری خورشیدی برابر با سوم آذر است.
آتر(آذر) یکی از ایزدان در فرهنگ و آیین مزدیسناست و از مهم‌ترین آخشیج‌ها (عناصر) ستودنی در ایران باستان بوده است. در آیین مزدیسنی (پیروان زرتشت) و ایران باستان آذر نماد مهر و همچنین نمادی از نور اهورائی‌ست. در آیین مزدیسنا و در فرهنگ مردم ایران باستان هیچگاه خداوند نماد مادی و زمینی نداشته و ایرانیان همواره خداوند (اهورامزدا) را ماورای پیکر جهانی و خاکی می‌دانستند. برای همین تنها موجودیت در جهان خاکی و مادی که به اهورامزدا نزدیکی دارد نور است. همچنین آتش در فرهنگ و تمدن ایرانی و شکل‌گیری و پیشرفت شهر‌نشینی و دانش و فن‌آوری جایگاه ویژه‌ای داشته است. به ویژه که در شب‌ها روشن کننده‌ی خانه و کاشانه و راه مردم بوده و از سویی گرما‌بخش زندگی مردم. از این رو این آخشیج (عنصر) مینوی همواره مورد توجه و ستایش مردم ایران بوده و هست. از آنجا که ایرانیان در دوران باستان در گاهشماری خود برای هر یک از سی روز نام ماه دارای نام یکی از ایزدان بودند هنگامی که نام ماه با نام روز برابر می‌شد آن روز را جشن می‌گرفتند. جشن آذرگان نیز برابری روز آذر با ماه آذر است. در روز جشن آذرگان ایرانیان باستان و پیروان مزدیسنا (مزدا پرستان) به آتشکده‌ها می‌رفتند و با خواندن آتش نیایش به ستایش و پاسداشت آتش اهورایی می‌پرداختند. امروزه نیز پیروان زرتشت (مزدا‌پرستان) نیز مانند پیشنیان باستانی خود همچنان به نیایش آتش می‌پردازند و جشن آذرگان را ارج می‌نهند. در خرده اوستا یکی از نیایش‌های روزمره آتش نیایش است.
در ادبیات ایران پس از دوره‌ی ساسانی به این آخشیج (عنصر) مینوی (مقدس) آفرینش نیز توجه ویژه‌ای شده است. با اینکه ایرانیان رفته رفته از دین زرتشت و آیین مهرپرستی دور شدند اما همچنان ایزد آذر (آتش) را ستایش کردند و به آن احترام گذاشتند.
آتـش عشـق است که اندر نـی فتاد جوشش عشق است که اندر می فتاد
آتش است این بانگ نای و نیست باد هر کـس این آتــش ندارد نیســت بـاد
مثنوی معنوی (مولانا)
ایرانیان همواره چه در آیین‌های جشن و شادی و چه در سوگ و ماتم آتش می‌افروختند. پرستش‌سو (قبله) ایرانیان باستان چه مهر‌پرستان و چه پیروان زرتشت نور و روشنی بود، در روز رو به مهر (نور خورشید) و در شب رو به نور آتش نماز و نیایش می‌گذاشتند.
مرا هست آتش خوب رنگ چو مر تازیان را مهراب سنگ
شاهنامه فردوسی
«ستایش و نیایش و نیرو و زور و آفرین باد بر آتش آفریده اهورامزدا، به تو ای آتش اهورامزدا برای روشنی‌ات به تو نماز می‌بریم»
خرده اوستا- آتش نیایش
آذر‌روز از آذر‌ماه ۱۳۹۹
